Onderzoek

Ruimte voor vogels en vissers

Met de resultaten van ons onderzoek – verwacht in december 2022 – willen we een gezamenlijk gedragen advies uit kunnen brengen aan het ministerie van LNV over de vraag: hoe kunnen vissers op strandschelpen vissen terwijl er ook voor de eenden voldoende voedsel aanwezig blijft in de Nederlandse kustwateren?

De halfgeknotte strandschelp is terug van weggeweest. Tot de jaren ’90 leefde het schelpdier in de kustwateren van de Noordzee, maar daarna verdween de soort nagenoeg uit de Nederlandse wateren. De oorzaak daarvan was dat jonge aanwas uitbleef, terwijl de vissers schelpdieren bleven oogsten en de zwarte zee-eenden voedsel bleven zoeken. Toen de aantallen strandschelpen tot een zeer laag niveau waren gedaald, was de visserij niet langer rendabel. Ook de eenden hadden last van het veranderde voedsellandschap: hun aantallen in Nederland namen sterk af.

De laatste jaren is de hoeveelheid halfgeknotte strandschelpen weer fors toegenomen tot naar schatting meer dan 1 miljard kilogram. In hun kielzog namen ook de aantallen zwarte zee-eenden weer toe en werd de visserij weer voorzichtig opgestart. Ons handelingsperspectief zal inzicht geven in de ecologische, economische én juridische mogelijkheden voor duurzame visserij op de halfgeknotte strandschelp. Het format is bij voorkeur generiek en dus ook toe te passen op andere vormen van schelpdiervisserij.

Halfgeknotte strandschelp (kg versgewicht van volwassen exemplaren groter dan 2 cm) en zwarte zee-eend (overwinterende individuen x 1000) langs de Nederlandse kust, ten noorden van IJmuiden. Gegevens halfgeknotte strandschelp zijn verzameld door Wageningen Marine Research. Inventarisaties zwarte zee-eend zijn gedaan door Rijkswaterstaat/Bureau Waardenburg/Deltaprojectmanagement.

Monitoring

De grafiek toont de hoeveelheid halfgeknotte strandschelp in miljoen kg versgewicht en de hoeveelheid recent waargenomen zwarte zee-eenden. In de winter herbergt Nederland een aanzienlijk deel van de populatie van de zwarte zee-eenden. De wettelijke verantwoordelijkheid (het zogeheten 'Natura2000 instandhoudingsdoel') is vastgesteld op 68.500 vogels. Dat betekent dat het Nederlandse deel van de Noordzee geschikt moet zijn om minimaal voor dat aantal te voorzien in geschikt leefgebied. Bekijk ook het Natura2000 profieldocument van de zwarte zee-eend.

Onderzoeks­vragen

We onderzoeken hoe de praktijk van het vissen op de halfgeknotte strandschelp ingrijpt op het leven van de zwarte zee-eend, via voedsel en verstoring. We proberen daarbij verschillende onderzoeksvragen te beantwoorden.

We willen vaststellen welke factoren de aantallen en biomassa beïnvloeden van de halfgeknotte strandschelp in de Noordzee. Met die kennis hopen we te kunnen achterhalen of de schelpdierstanden invloed hebben op de aan- en afwezigheid van de zwarte zee-eend. We willen achterhalen welk deel van de voedselvoorraad voor de zwarte zee-eenden van het grootste belang is en welk deel ze onbenut laten. Evenzo willen we dit nagaan voor de visserij en met de gecombineerde kennis kunnen we dan voorspellen hoe de voorkeuren overlappen en onder welke voorwaarden een duurzame bevissing mogelijk is. Met andere woorden: hoeveel ruimte er is voor vogels en vissers.

Werkwijze

Potentiële leefgebieden van de strandschelp

Geschikte leefgebieden worden vaak geïdentificeerd op basis van aanwezigheid en afwezigheid van een soort. Maar voor schelpdieren in kustzones bestaat een sterke lokale dynamiek van uitsterven en vestigen. De afwezigheid van een schelpdierbank wil niet met zekerheid zeggen dat het leefgebied niet geschikt is, maar mogelijk alleen dat de schelpdierlarven het tijdelijk niet hebben weten te bereiken. We stellen de potentiële leefgebieden van de halfgeknotte strandschelp vast met behulp van een zogeheten habitat-distributiemodel. We analyseren de kenmerken van de (werkelijke en potentiële) leefgebieden van het schelpdier en schatten de betrouwbaarheid van deze voorspellingen in.

Groei van de schelpdieren in een model

Het Dynamisch Energie Budget (DEB) model is een methode om de opname en het gebruik van energie door de halfgeknotte strandschelp, en daarmee hun groei, te modelleren. We gebruiken daarbij gegevens over het milieu zoals voedsel en temperatuur, en ook informatie over de dichtheden en lengteverdeling van de schelpdieren. Zo kunnen we ook de groei van de halfgeknotte strandschelp in de toekomst voorspellen onder natuurlijke omstandigheden in de Noordzee, en daarmee het voedselaanbod voor vogels en de ruimte voor de visserij.

Analyse van vaarbewegingen

We gebruiken de gegevens over vaarbewegingen ten noorden van de Waddeneilanden om de mate van verstoring door scheepvaart op groepen eenden in kaart te brengen. Daarbij onderscheiden we verschillende soorten schepen: handelsschepen, garnalenvissers, spisulavissers, recreatievaart, baggerschepen. Daarnaast gebruiken we de zoek- en bergingsschepen tijdens het opruimen van de verloren lading van het containerschip de MS Zoe in januari 2019. Voordat die opruimactie startte, zijn de aantallen zwarte zee-eenden vastgesteld. We vergelijken de data met elkaar en stellen vast hoe lang het duurt voordat zee-eenden terugkeren naar een door scheepvaart verstoord gebied.